Dr Ewa Jarczewska-Gerc, psycholog motywacji, ekspert kampanii „Moc w zasięgu ręki”Choć wielu z nas zdrowy styl życia może się wydawać modą ostatnich kilku lat, to regularne, naukowe dowody na istotny wpływ naszego zachowania na zdrowie i samopoczucie, zgromadzone zostały już na początku lat 70-tych XX stulecia. W roku 1974 ówczesny minister zdrowia Kanady – Marc Lalonde opublikował dokument, w którym wskazał cztery najistotniejsze determinanty zdrowia.
Mimo iż sam autor w swoim oryginalnym opracowaniu unikał dokładnego wyliczania procentowego wpływu poszczególnych aspektów na stan zdrowia człowieka, obecny rozwój nauki pozwala na to w satysfakcjonującym zakresie (Wysocki i Miller, 2003).
Najważniejszy aspekt – jak się okazuje – stanowi właśnie styl życia, odpowiadający w około 55% za nasz stan zdrowia. Ważnym czynnikiem jest także środowisko, w którym funkcjonujemy – odpowiadające za zdrowie w około 20%. Pozostałe determinanty dobrej kondycji to czynniki biologiczno – dziedziczne (15%) oraz organizacja opieki zdrowotnej (10%).
Skoro już wiadomo, że nasze samopoczucie i zdrowie w ponad połowie zależą od stylu życia, warto zastanowić się czym on właściwie jest, na czym polega? Odpowiedź jest prosta – styl życia to regularne działania, nawyki i codzienne przyzwyczajenia, które nie są obojętne z punktu widzenia zdrowia – mają na nie istotny wpływ.
Jak wygląda styl życia Polaków, czy jest „zdrowym stylem życia”? Jakie działania podejmują, aby dbać o samopoczucie i zdrowie? Na te pytania z odpowiedzią pospieszyło ogólnopolskie badanie, przeprowadzone w kwietniu 2018 roku, zrealizowane na próbie 888 kobiet i mężczyzn w wieku 25-49 lat, w ramach kampanii „Moc w zasięgu ręki”.
Celem badania było m.in. ustalenie czy i w jaki sposób Polacy dbają o siebie w okresie sezonowego obniżenia nastroju, powszechnie obserwowanego jesienią. Uzyskane wyniki pokazały bardzo ciekawe trendy, a także odsłoniły kierunek, w jakim powinny zmierzać działania realizowane w ramach promocji zdrowego stylu życia w Polsce.
Zacznijmy od tego w jaki sposób Polacy dbają o swoje samopoczucie, zdrowie i wygląd? Okazuje się, że największy odsetek – 39% stara się unikać stresu i sytuacji nadmiernego zdenerwowania. Jest to bardzo trafne podejście, bowiem to właśnie efektywna samoregulacja emocjonalna jest jednym z kluczowych czynników budujących siłę układu odpornościowego człowieka.
Badania prowadzone w ostatnich 25 latach przez Sheldona Cohena z Carnegie Mellon University w Pittsburgu w Stanach Zjednoczonych pokazały, że stres, w szczególności przewlekły, prowadzi do znaczącego obniżenia jakości funkcjonowania naszego systemu immunologicznego. W efekcie zmian hormonalnych obserwowanych wskutek działania stresu, organizm staje się bardziej podatny na wpływ wszelkich patogenów, takich jak wirusy, bakterie czy pasożyty (np. Cohen i wsp., 2012).
Mówiąc krótko – chorujemy i to nie tylko emocjonalnie, duchowo, ale także fizycznie. Zatem wszelkie działania podejmowane w celu optymalizacji poziomu stresu, są zbawienne z punktu widzenia naszego zdrowia i ogólnego dobrostanu.
Kolejnym sposobem, jaki stosują Polacy by dbać o siebie, jest unikanie używek. Takie działania zadeklarowało 37% badanych. Pytanie – czy to dużo, czy mało? Bez wątpienia stosowanie ich, będące przejawem biernego stylu radzenia sobie ze stresem, nie tylko nie pomaga nam efektywnie i długofalowo poradzić sobie z trudnościami, ale wręcz je pogłębia.
Można zatem powiedzieć, że obecny wynik – nieco ponad 1/3 zbadanej próby respondentów to niezły rezultat, jednak akcje upowszechniające wiedzę na temat negatywnego wpływu używek na samopoczucie i zdrowie powinny być kontynuowane i nagłaśniane. W szczególności wartościowe są działania pokazujące nie tylko że warto, ale także w jaki sposób można rozstać się z używkami, na co je zamienić, czym wypełnić pustkę po rozstaniu się z ulubioną substancją?
Bez wątpienia zachowania ułatwiające odstawienie destrukcyjnych substancji, związane są z ogólnie pojętą higieną życia, na którą składają się takie obszary jak sen, aktywność fizyczna, dieta, kontakty z ludźmi i edukacja.
Jak wynika z badania, nieco ponad 1/3 respondentów (36,3%) ma świadomość, jak ważne dla zdrowia są odpowiednia jakość i ilość snu, wskazując, że dba o siebie właśnie poprzez regularny, około 8 godzinny sen. Taka postawa jest godna pochwały, bowiem ciało człowieka, a w szczególności mózg regeneruje się właśnie podczas nocnego odpoczynku.
Badania prowadzone przez amerykańskiego psychiatrę i psychoterapeutę Johna Ardena (2014) pokazują, że odpowiedni sen jest jednym z kluczowych czynników pozwalających zachować zdrowie i wysoką jakość życia.
Mniej więcej taka sama liczba badanych – 36%, dba o siebie zwracając uwagę na swoją dietę, starając się jeść zdrowe posiłki oraz prowadzić aktywny styl życia, czyli uprawia sport. Niemal tak samo powszechne jest wśród badanych zażywanie preparatów witaminowych lub suplementów wzmacniających zdrowie.
Wyniki badania pokazały także, że znaczny odsetek Polaków rzeczywiście odczuwa spadek kondycji w okresie jesienno-zimowym (40,3%). Przyczyny takiego stanu rzeczy są oczywiście naturalnie związane z tym specyficznym okresem w ciągu roku – brakiem słońca, krótszym dniem, chłodem, deszczami i ogólną jesienną smutą.
W konsekwencji istnieje mniej okoliczności i możliwości do przebywania na dworze i choćby uprawiania sportu. Pogarszające się warunki atmosferyczne przyczyniają się też często do większej podatności na infekcje w tym okresie, co dodatkowo obniża nastrój. Respondenci wyraźnie czują, że jesienią częściej są narażeni na deficyty różnych witamin, w tym ważnych z punktu widzenia odporności, witaminy D (31,8%) oraz magnezu (12,8%).
Badanym brakuje także innych mikroelementów zawartych w świeżych owocach i warzywach, które pod koniec jesieni oraz zimą stają się coraz trudniej dostępne (27,4%).
Respondenci mają różne pomysły na zminimalizowanie negatywnego wpływu jesieni na samopoczucie i nastrój. Najczęściej wymienianym działaniem jest suplementacja magnezem (37,4%) i witaminą D (35,8%). Respondenci kojarzą – zresztą bardzo słusznie – działanie magnezu z takimi efektami, jak zmniejszona nerwowość (45%) czy większa odporność na sytuacje stresowe (41,3%).
Dość powszechnie uważają także, że magnez pozytywnie wpływa na regulację snu (30,4%), a także dodaje energii i motywuje do działania (29,7%). I choć zakres oddziaływania tego pierwiastka jest jeszcze szerszy, świadomość na ten temat wśród respondentów jest niewielka. Warto zatem prowadzić dalsze działania edukacyjne w tym zakresie.
Walcząc z jesiennym spadkiem formy, badani starają się także świadomie zadbać o sen, aby był odpowiednio długi i regularny. Dążą także do tego, aby zdrowo się odżywiać i przebywać na świeżym powietrzu. To ostatnie działanie jest wyjątkowo cenne! W naszej kulturze stereotypowo zakłada się, że gdy za oknem zimno i wietrznie, nie powinniśmy przebywać na dworze, aby uniknąć przeziębienia.
Tymczasem nie ma złej pogody, są tylko złe ubrania. Jak wskazują szwedzcy lekarze, autorzy książki „Projekt zdrowie. Szwedzki poradnik inteligenta” Anders Hansen i Carl Johan Sundberg, aktywność fizyczna na świeżym powietrzu, także w chłodnym klimacie, bardzo sprzyja budowaniu większej wydolności i odporności organizmu.
Podsumowując wyniki badań – jest nieźle, ale wciąż pozostaje wiele do zrobienia w kwestii promocji zdrowego stylu życia w polskim społeczeństwie. Można powiedzieć, że satysfakcjonującą świadomość na temat tego, jak własnym zachowaniem i aktywnością wspierać zdrowie ma około 1/3 Polaków w wieku 25-49 lat.
Promocja zdrowego stylu życia, powinna dostarczać ludziom narzędzi do budowania własnej efektywności i wytrwałości w procesie zmiany. Ludzie często chcą się zmieniać na lepsze, jednak nie wiedzą do końca jak to zrobić. Odpowiedzią jest samokontrola, czyli zdolność do sprawowania nadzoru nad realizacją własnych postanowień.
Stawianie sobie celów a następnie konsekwentne dążenie do ich realizacji, czyli praktykowanie samokontroli, jest najlepszym jej wzmacniaczem. Zatem do dzieła! Zbliża się jesień a wraz z nią perspektywa spadku kondycji. Warto postawić sobie cele już dziś i zaplanować szczegółowo ich realizację, pamiętając o tym, że na zdrowy styl życia składają się takie obszary jak: efektywna regulacja emocjonalna, odpowiednio długi i regularny sen, dieta, aktywność fizyczna, pozytywne relacje z ludźmi i uczenie się przez całe życie.
Piśmiennictwo:
Arden, J. (2014). The Brain Bible: How to Stay Vital, Productive, and Happy for a Lifetime. McGraw-Hill Education.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., Doyle, W. J., Miller, G. E., Frank, E., Rabin, B. S., and Turner, R. B. (2012). Chronic stress, glucocorticoid receptor resistance, inflammation and disease risk. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109, 5995-5999.
Hansen, A., Sundberg, C.J. (2017). Projekt zdrowie. Szwedzki poradnik inteligenta. Sopot: Smak Słowa.
Klaudia Wiśniewska, dietetyk kliniczny, ekspert kampanii „Moc w zasięgu ręki”
Bardzo pozytywnym elementem wynikającym z przeprowadzonych badań konsumenckich w ramach kampanii „Moc w zasięgu ręki” jest fakt, że większość osób badanych, pytana o to, w jaki sposób dba o swoje zdrowie, dobre samopoczucie i wygląd wskazywała przede wszystkim unikanie stresujących sytuacji (39%), używek (37%) oraz dbałość o odpowiednią długość snu (36,3%) czy dobrze zbilansowaną dietę (36%).
Faktem jest, że optymalny dobrostan fizyczny i umysłowy osiągamy, gdy dbamy o wszystkie składowe naszego stylu życia: dietę, aktywność fizyczną, wypoczynek i sen oraz unikamy nadmiernego stresu. Niewątpliwie realizacja tych elementów może korzystnie wpłynąć na poprawę naszego samopoczucia, jednak sama świadomość istotności tych punktów często nie idzie w parze z ich realizacją.
Zdajemy sobie sprawę z tego, że nasza dieta nie jest odpowiednio zbilansowana i powinniśmy jeść lepiej, jednak często, w natłoku różnych obowiązków, nie wykorzystujemy tej wiedzy w praktyce.
Dbałość o wszystkie elementy związane ze zdrowym stylem życia jest szczególnie ważna w okresie jesienno-zimowym, w którym część osób faktycznie deklaruje pogorszenie samopoczucia i stanu zdrowia. Sytuację tę mogą pogłębiać również niedobory składników mineralnych w naszej diecie, w tym magnezu.
Dlatego w pierwszej kolejności powinniśmy przede wszystkim zadbać o to, aby nasza codzienna dieta była prawidłowo skomponowana i dostarczała w odpowiednich ilościach wszystkich niezbędnych składników odżywczych – zarówno białka, tłuszczów i węglowodanów, a także witamin i składników mineralnych.
Należy także zadbać o odpowiednią zawartość magnezu w naszej diecie poprzez regularne sięganie po produkty będące dobrym źródłem tego pierwiastka oraz spożywanie ich w odpowiednich ilościach. Może to zmniejszyć ryzyko wystąpienia niedoborów i tym samym korzystniej wpłynąć na nasze samopoczucie, właśnie w okresie jesienno-zimowym.
1. Raport z badania ilościowego „Moc w zasięgu ręki”. Celem badania było dostarczenie materiału ilościowego do stworzenia komunikatów zawierających odpowiedzi m.in. na pytania: Co społeczeństwo uznaje za niezbędne, by móc realizować swoje upragnione cele? Gdzie Polacy poszukują swoich „źródeł mocy”? Gdzie poszukują wsparcia w codziennym działaniu, co im pomaga w aktywności? Jaka jest rola magnezu? Badanie wykonano metodą CAPI (Computer Assisted Personal Interviews) na reprezentatywnej próbie 888 Polaków w wieku 25-49 lat, w terminie 18-24 kwietnia. Wszystkie zaprezentowane dane są estymowane na podstawie raportu z badania.
„Moc w zasięgu ręki” – konsumenckie badanie opinii. Okres jesienno-zimowy. Podsumowanie1
Metoda: CAWI, kwestionariusz ankiety online
Liczba odpowiedzi: 888
Data realizacji badania: zrealizowane w dniach 18-24 kwietnia 2018 r.
Osoby badane: Respondenci w wieku 25-49 lat
Cel badania: Uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące m.in. tego, w jaki sposób społeczeństwo dba o swoje zdrowie i samopoczucie, a w szczególności, jak Polacy czują się jesienią? Czy znają powody obniżonego samopoczucia o tej porze roku i wiedzą, jak mogą temu przeciwdziałać? Ponadto – weryfikacja wiedzy polskiego społeczeństwa w zakresie magnezu, tj. korzyści jakie niesie jego odpowiedni poziom w organizmie.
W badaniu wzięło udział 50,9% kobiet i 49,1% mężczyzn, w przedziale wiekowym 25 – 49 lat, w tym ponad połowa badanych (57%) z wykształceniem wyższym (licencjackie, magisterskie lub ponad-magisterskie).
Uzyskane wyniki badania dały odpowiedź na pytanie, w jaki sposób Polacy starają się dbać o swoje zdrowie, wygląd i dobre samopoczucie. Jak przyznali respondenci, jednym z najczęściej stosowanych sposobów jest unikanie stresujących sytuacji (39%). 37% badanych stara się także unikać używek (spożywania alkoholu i palenia papierosów).
Kolejne 36,3% dba o regularny, około 8-godzinny sen, a także stosuje zdrowo zbilansowaną dietę (36%). Do prowadzenia aktywnego trybu życia i uprawiania sportu przyznało się zaś 35% respondentów.
34% zapytanych Polaków deklaruje także, że zażywa preparaty witaminowe oraz mikroelementy w celu zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia.
Poproszona o określenie swojego samopoczucia na przestrzeni całego roku, zdecydowana większość badanych (40,3%) przyznała, że ich kondycja jest najsłabsza w okresie jesienno-zimowym. Z kolei prawie jedna trzecia (29,3%) Polaków twierdzi, że czują się tak samo dobrze bez względu na sezon.
Ponad połowa spośród osób, które przyznały, że gorzej czują się w okresie jesienno-zimowym, jako powód spadku kondycji wskazuje niekorzystne warunki atmosferyczne, niską temperaturę, wysoką wilgotność i wiatr (57,5%) oraz krótszy dzień i dłuższą noc (53,6%).
Niesprzyjające dobremu samopoczuciu w tym okresie, okazały się również, zgodnie z otrzymanymi wynikami: mniej możliwości do przebywania na świeżym powietrzu (40,5%), oraz m.in. niższa odporność organizmu (37,7%). Niedobór magnezu w organizmie jako powód złego samopoczucia wskazało jedynie 12,8% respondentów.
A co Polacy robią, aby wzmocnić organizm w tym okresie? Okazuje się, że najczęściej przyjmują preparaty magnezowe (37,4%), a także suplementują witaminę D (35,8%). Ankietowani przyznali również, że starają się pilnować długości i regularności snu (34,9%), a 32,7% deklaruje, że stawia na dietę i zdrowe odżywianie.
Zapytani o to, jakie bezpośrednie korzyści wynikają z utrzymania odpowiedniej ilości magnezu w organizmie, ankietowani wskazują przede wszystkim mniejszą nerwowość (45%) i mniejszą podatność na stres (41,3%). Poza tymi najbardziej znanymi, pozytywnymi skutkami, badani wskazali również dobrej jakości sen (30,4%) oraz dostarczanie dodatkowej „mocy” i energii do działania (29,7%).
Podsumowując, Polacy starają się dbać o swoje zdrowie, wygląd i dobre samopoczucie. Przede wszystkim poprzez unikanie stresujących sytuacji oraz eliminowanie używek. Najwięcej respondentów przyznało również, że najgorzej czuje się w okresie jesienno-zimowym (40,3%), głównie z powodu niekorzystnych warunków atmosferycznych. Tylko niewielki procent ankietowanych jest świadomy, że niski poziom magnezu w organizmie, również może prowadzić do gorszego samopoczucia w tym okresie.
Z drugiej strony, dość spory procent respondentów przyznaje, że stosuje magnez jako jeden z elementów poprawy swojej kondycji w trakcie tego sezonu. Uczestnicy badania znają również korzyści wynikające ze stosowania magnezu, lecz wymieniają przede wszystkim te najpopularniejsze, tj. mniejszą nerwowość i podatność na stres.
Należy jednak wspomnieć, że Polacy nie posiadają wystarczającej wiedzy dotyczącej roli, jaką magnez pełni w organizmie. Zatem prowadzenie właściwych działań edukacyjnych może to zmienić i przyczynić się do wzrostu świadomości społeczeństwa w tym temacie.
1. Wszystkie zaprezentowane dane są estymowane wyłącznie na podstawie raportu z badania.
