Brak objawów nie oznacza braku choroby. Należy o tym pamiętać także w kontekście chorób nerek, które zaczynają już być nazywane „cichym zabójcą”. Mogą przez długi czas rozwijać się bezobjawowo i zaatakować każdego bez względu na wiek. Jakie badania oceniające stan nerek powinniśmy wykonać i jakie działania profilaktyczne wdrożyć?
Przewlekła choroba nerek.
Do rozwoju przewlekłej choroby nerek (PChN) w największym stopniu predysponują schorzenia współistniejące – takie jak cukrzyca, nadciśnienie i otyłość. PChN jest razem z nimi zaliczana do tzw. chorób cywilizacyjnych. Prawdopodobieństwo jej rozwoju zwiększa również rodzinne obciążenie schorzeniami nerek, palenie tytoniu, narażenie na czynniki nefrotoksyczne i wiek powyżej 50 lat.
Dzieci.
Choroby nerek nie oszczędzają jednak nawet dzieci. Występują u nich zarówno anomalie wrodzone struktury i funkcji układu moczowego, jak i ostre uszkodzenie nerek (AKI), np. wynikające z działania niektórych grup leków. Niestety zastosowanie ma tu przysłowie „Czym skorupka za młodu…”: AKI przebyte w dzieciństwie jest czynnikiem ryzyka rozwoju PChN w kolejnych latach życia. Stąd dzieci z taką historią powinny być objęte regularnymi badaniami w kierunku oceny funkcji nerek.
Kobiety.
Nieznacznie wyższą częstość chorób nerek obserwuje się u kobiet. Ma to związek m.in. z coraz częściej rozwijającym się w ciąży stanem przedrzucawkowym, który prowadzić może do ostrego uszkodzenia nerek, a w przyszłości predysponować do rozwoju PChN. Jednocześnie przewlekła choroba nerek u kobiety ciężarnej indukować może dysfunkcję łożyska i zwiększać ryzyko zarówno porodu przedwczesnego, jak i rozwoju PChN u dziecka. Kobiety częściej zapadają też na choroby autoimmunologiczne (takie jak RZS czy toczeń układowy), a w przebiegu tych schorzeń często dochodzi do uszkodzenia nerek.
Wpływ na cały organizm.
Do nieswoistych objawów, które związane są z już zaawansowaną chorobą nerek należą: obrzęki (nóg i twarzy), przewlekłe zmęczenie, trudności w koncentracji, brak apetytu i niesmak w ustach, czy w końcu częste oddawanie moczu oraz niedokrwistość i bóle kostno-stawowe. Prawidłowa praca nerek warunkuje utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi, a rozwój PChN prowadzi do nadciśnienia i zmian metabolicznych, które nasilają procesy miażdżycowe. Stąd slogan „Chroń nerki, ocal swoje serce”.
Co możemy zrobić?
Nieleczona PChN ulega ciągłej progresji, aż doprowadza do schyłkowej niewydolności nerek i konieczności dializ lub przeszczepu. Chociaż uznaje się, że PChN nie da się wyleczyć, to diagnoza na wczesnym etapie daje możliwość wprowadzenia zmiany stylu życia i terapii, która pozwala na:
– zahamowanie rozwoju choroby
– obniżenie ryzyka związanych z nią powikłań, m.in. sercowo-naczyniowych (zawału serca czy udaru mózgu).
Kluczowe znaczenie w profilaktyce chorób nerek ma:
– aktywność fizyczna
– zdrowa dieta – niskobiałkowa, z małą zawartością soli
– ograniczenie nefrotoksyn np. alkoholu i często stosowanych leków przeciwbólowych, które są dostępne bez recepty
– regularne badania laboratoryjne.
Albumina i kreatynina.
Albumina w moczu i kreatynina w surowicy powinny być oznaczane raz w roku. Szczególnie dotyczy to osób ze wspomnianych powyżej grup ryzyka: cukrzyków, Pacjentów z nadciśnieniem i otyłych, a także tych z rodzinnym obciążeniem chorobami nerek i narażonych na działanie substancji nefrotoksycznych. Badania te służą zarówno wczesnemu wykryciu zaburzeń, jak i ocenie stopnia zaawansowania choroby, jej monitorowaniu i ocenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.
Jak zmierzyć wydolność nerek?
Głównym sposobem oceny wydolności nerek jest pomiar filtracji kłębuszkowej (GFR). Wartość GFR jest proporcjonalna do ilości czynnych nefronów w nerkach i wraz z uszkodzeniem nefronów w przebiegu PChN wartość GFR ulega obniżeniu.
W ostatnich latach szeroko wdrożono do praktyki klinicznej wyliczany wskaźnik eGFR, który zastąpił w badaniach przesiewowych stosowane przed laty oznaczenia klirensu kreatyniny endogennej. eGFR jest wyliczany w oparciu o zwalidowany algorytm MDRD, który wykorzystuje obok stężenia kreatyniny w surowicy, wiek, płeć i pochodzenie etniczne Pacjenta.
Algorytm MDRD pozwala w większości przypadków ocenić prawdopodobieństwo PChN w oparciu o wartość graniczną eGFR 60 ml/min. Pacjenci z wartościami eGFR poniżej 60 ml/min mają wysokie ryzyko PChN i powinni zostać pilnie skonsultowani przez lekarza. U Pacjentów z zaawansowaną przewlekłą chorobą nerek zazwyczaj dochodzi także do podwyższenia stężenia kreatyniny i mocznika w surowicy.
Alternatywnym sposobem oceny wielkości filtracji kłębuszkowej jest pomiar stężenia białka cystatyny C w surowicy krwi. Badanie to zaleca się szczególnie u chorych na marskość wątroby, otyłych lub z bardzo małą masą mięśniową, a także u Pacjentów, u których oznaczenie kreatyniny w surowicy nie jest miarodajne.
Nadmierne wydalanie białka z moczem.
Albuminuria, czyli nadmierne wydalanie białka (albuminy) z moczem to wskaźnik zwiększonej przepuszczalności bariery kłębuszkowej, która związana jest z uszkodzeniem nerek. Jest najwcześniejszym sygnałem rozwoju nefropatii cukrzycowej – można ją obserwować jeszcze zanim pojawią się zmiany stężenia kreatyniny w surowicy. Jest też charakterystyczna dla PChN związanej z nadciśnieniem tętniczym czy otyłością.
Jak wykryć utratę białka z moczem?
Utratę białka z moczem można wykryć przy pomocy:
– badania ogólnego moczu
– pomiaru białka całkowitego lub albuminy w dobowej zbiórce moczu
– oceny stosunku albuminy do kreatyniny w pojedynczej próbce moczu (ACR).
Wskaźnik albumina/kreatynina (ACR).
W międzynarodowych zaleceniach eksperckich zwraca się uwagę, że oznaczenie albuminy jest najlepiej wystandaryzowane, a odniesienie stężenia tego białka do stężenia kreatyniny pozwala na zastąpienie badania w dobowej zbiórce moczu – łatwiejszym do przeprowadzenia badaniem ACR. Zaleca się oznaczanie ACR w pierwszej porannej próbce moczu, ale dopuszczalne jest także badanie z tzw. próbki przygodnej.
„Zdrowie pod lupą”.
Wyniki badań laboratoryjnych są obiektywnym wskaźnikiem zdrowia bądź choroby. W dotychczasowych akcjach profilaktycznych ogólnopolskiej sieci laboratoriów medycznych Diagnostyka zwracano uwagę, że mogą być one „lustrem”, które odzwierciedla całościowo stan naszego zdrowia.
W tegorocznej, wiosennej kampanii profilaktycznej pod nazwą „Zdrowie pod lupą”, która wystartowała 12 marca 2020 r. (w Światowym Dniu Nerek), Diagnostyka zachęca wszystkich do wykonania nie tylko badań ogólnych, ale także tych ukierunkowanych na ocenę stanu:
– wątroby, która jest narażona na wpływ wielu niekorzystnych czynników (niezdrowa dieta, nadmierna ilość alkoholu, wirusy), co może prowadzić do utraty jej funkcji w organizmie
– nerek – choroby tego narządu nazywane są często „cichym zabójcą”, gdyż mogą rozwijać się bezobjawowo przez długi czas.
Warto mieć te narządy pod kontrolą, gdyż ich działanie ma wpływ na cały organizm.
2 zestawy badań.
W ramach obecnie trwającej kampanii możemy skorzystać z 2 zestawów badań:
Sprawdzającego ogólny stan zdrowia.
W skład pakietu ogólnego wchodzi:
1. Morfologia krwi.
Wieloparametrowy wynik tego badania może sygnalizować rozwijającą się anemię, zaburzenia krzepnięcia krwi, czy też infekcje, a nawet nowotwory.
2. Badanie poziomu białka C-reaktywnego (CRP).
CRP to niespecyficzny wskaźnik toczącego się stanu zapalnego. Jego stężenie może wzrastać w przebiegu infekcji, po urazach czy w szeregu przewlekłych chorób zapalnych (np. RZS, nieswoiste zapalne choroby jelit).
3. Glukoza i lipidogram.
Badania pomocne w rozpoznawaniu rozwijających się lub już zaawansowanych zaburzeń metabolizmu cukrów i tłuszczy.
4. Badanie TSH.
Badanie hormonu tarczycy, która kontroluje metabolizm całego organizmu.
5. Badanie poziomu witaminy D3.
Warto wykonywać je zimą i wiosną. Niedobory tej witaminy mogą nie tylko wpływać na stan kości. Mogą również mieć związek ze schorzeniami o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym (cukrzyca typu 1, RZS, stwardnienie rozsiane, choroby zapalne jelit, astma, czy nawet nowotwory), a także z nadciśnieniem, otyłością i insulinoopornością, cukrzycą typu 2, miażdżycą czy też z zespołem metabolicznym.
Specjalistycznego – nerki i wątroba.
W drugim zestawie znajdziemy badania, które oceniają stan:
1. Nerek.
Badanie ogólne moczu.
To podstawowe badanie, które jest stosowane w diagnostyce chorób nerek i całego układu moczowego. Poza tym może być zalecane pomocniczo w diagnostyce chorób wątroby (parametry takie jak bilirubina i urobilinogen), jak i cukrzycy (glukoza). Wśród jego parametrów szczególną uwagę zwrócić należy na obecność białka i ewentualne zmiany w tzw. osadzie moczu – głównie na obecność i liczbę krwinek białych, czerwonych i wałeczków.
Kreatynina z eGFR i mocznik.
Drugą składową badań, które służą diagnostyce chorób nerek są badania krwi – głównie oznaczenie kreatyniny. Na wyniku tego badania podawany jest też tzw. eGFR, czyli parametr wyliczany na podstawie zmierzonego stężenia kreatyniny w surowicy, a także wieku, płci i pochodzenia etnicznego Pacjenta. Parametr ten jest miernikiem wielkości filtracji nerkowej, czyli wydolności nerek. Jako badanie dodatkowe oznacza się również poziom mocznika.
Wskaźnik albumina/kreatynina w moczu (ACR).
Do laboratoryjnych wskaźników uszkodzenia nerek zalicza się występowanie krwinek czerwonych w osadzie moczu i nasilone wydalanie białka z moczem. We wczesnych stadiach chorób nerek ilość białka w moczu może nie być wystarczająca do jego wykrycia w badaniu ogólnym.
Dlatego ukierunkowana profilaktyka chorób nerek powinna obejmować dokładną ocenę wydalania albuminy (głównego białka surowicy) z moczem (tzw. albuminurii) – optymalnie poprzez badanie ACR. Parametr ten wyliczany jest jako stosunek albuminy do kreatyniny, oznaczonych w jednorazowej próbce moczu. Według zaleceń eksperckich jego wiarygodność jest taka sama jak dość skomplikowanego dla Pacjenta oznaczania albuminy w dobowej zbiórce moczu.
2. Wątroby.
Próby wątrobowe.
To grupa badań, która obejmuje oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych (ALT, AST, GGTP i ALP) oraz stężenia bilirubiny całkowitej. Pozwala ocenić dobrostan wątroby i dróg żółciowych. Nieprawidłowości w wynikach prób wątrobowych mogą mieć różne przyczyny – zarówno toksyczne uszkodzenie tego narządu (alkohol, leki, zatrucia grzybami), błędy dietetyczne prowadzące do jego stłuszczenia, czy w końcu zakażenia wirusowe.
HBs antygen i HCV przeciwciała.
Infekcję wirusem WZW typu B (HBV) wykryć można poprzez oznaczanie antygenu powierzchniowego tego wirusa we krwi Pacjenta (HBsAg), natomiast podejrzenie wirusowego zapalenia wątroby typu C – nasuwa obecność przeciwciał przeciw temu wirusowi (anty-HCV).
Wiosenna kampania profilaktyczna potrwa do 31 maja 2020 roku. Cena obydwu pakietów, które są oferowane w trakcie akcji profilaktycznej, została obniżona o ponad 40%. Zarówno pakiet ogólny, jak i połączony pakiet diagnostyki nerek i wątroby, kosztują po 99 zł każdy. Można wykonać je łącznie lub zdecydować się na jeden z nich. Bony na badania można pobierać do końca maja 2020 r. na stronie www.zdrowiepodlupa.diag.pl, a same badania będzie można wykonać do 30 czerwca br. Ich wyniki zawierają automatyczny raport.
