Nowotworowy to obecnie jedna z głównych chorób cywilizacyjnych XXI wieku – stanowią drugą po chorobach układu krążenia przyczynę śmierci. Rocznie z tego powodu umiera w Polsce ponad 100 000 osób, co stanowi ponad 25% zgonów. W Światowym Dniu Walki z Rakiem eksperci Grupy American Heart of Poland wyjaśniają, jak minimalizować ryzyko zachorowania na raka, o czym pamiętać, by zwiększyć szansę na jego wczesne wykrycie, a także jakie są metody wspierające leczenie onkologiczne.
Według danych statystycznych Krajowego Rejestru Nowotworów z rakiem zmaga się ok. 1,17 mln Polaków – co oznacza, że na każde 100 tys. osób w naszym kraju 440 ma zdiagnozowanego raka. Liczba nowych zachorowań w skali roku sięga blisko 170 tys. Do najczęściej występujących nowotworów wśród mężczyzn należy rak prostaty, a wśród kobiet – rak piersi. Kolejne miejsca pod względem zachorowalności (niezależnie od płci) zajmują nowotwory płuc i jelita grubego.
W zachorowalności na raka duże znaczenie mają czynniki środowiskowe oraz obciążenie genetyczne – dlatego osoby, u których w rodzinie występowały problemy onkologiczne powinny wykazywać się szczególną czujnością pod kątem profilaktyki i badań kontrolnych. Na wiele aspektów naszego zdrowia możemy mieć jednak wpływ, często wprowadzając drobne nawet zmiany w codziennych nawykach i stylu życia. W jaki sposób możemy minimalizować ryzyko zachorowania?
Jaki mamy wpływ na nowotwór?
– Patrząc na epidemiologię nowotworów, problemy onkologiczne są niczym olbrzymia fala tsunami, która przepływa przez Polskę. Schorzenia nowotworowe rozwijają się pod wpływem uszkodzeń materiału genetycznego (DNA). Powstają one na skutek oddziaływania na komórkę czynników zewnętrznych np. promieniowania słonecznego, czy palenia papierosów. Żeby zdrowa komórka przeobraziła się w komórkę nowotworową potrzeba kilku mutacji genowych. Pamiętajmy, że nie każda zmiana musi oznaczać powstanie nowotworu złośliwego. Niektóre nowotwory mogą być dziedziczone poprzez przekazanie mutacji w wybranych genach, ale zdrowy tryb życia pozwala nam zmniejszyć ilość uszkodzeń w DNA, a w związku z tym również ryzyko zachorowania na raka – tłumaczy dr n. med. Maciej Hamankiewicz, ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala św. Elżbiety, Grupa American Heart of Poland.
Dla zmniejszenia ryzyka zachorowania warto pamiętać o odpowiedniej diecie i aktywności fizycznej. W codziennej diecie powinny znajdować się warzywa i owoce, nienasycone kwasy tłuszczowe np. awokado, dynia, oliwki, oliwa z oliwek, orzechy, ziarna słonecznika. Mają one działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Jadłospis należy uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby, jaja, oraz chude mięso.
U osób z nadwagą wzrasta ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, nowotworów nerki, trzustki oraz gruczolaka przełyku. Pronowotworowo działają słodycze, sól, wysoko przetworzona żywność (kiełbasy, szynki, parówki). Warto wyrobić w sobie nawyk czytania etykiet produktów spożywczych czy kosmetycznych i wybierania tych z krótszym i bardziej naturalnym składem. W temacie kosmetyków pamiętajmy także o stosowaniu kremów z filtrem, które ochronią naszą skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.
Dla własnego zdrowia koniecznie zrezygnujmy również z używek, takich jak palenie papierosów czy nadmierne spożycie alkoholu. Rak płuc ma największy odsetek śmiertelności wśród mężczyzn spośród wszystkich nowotworów, a palenie tytoniu sprzyja zmianom nowotworowym nie tylko w ich obrębie, ale również jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego, wątroby, nerki, szyjki macicy.
– Na naszą odporność wpływa także stres. Długotrwały osłabia działanie systemu immunologicznego. Warto pamiętać o odpowiedniej ilości snu, podczas którego organizm się regeneruje. Na brak odporności wpływ mają niedobory selenu, magnezu, cynku, żelaza, a także witamin z grupy B, istotne są również witaminy A, E i C – podkreśla doktor.
Przede wszystkim profilaktyka
Dla leczenia raka kluczowe jest jak najwcześniejsze wykrycie zmian nowotworowych. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne, tym bardziej, że niektóre choroby mogą się rozwijać bezobjawowo nawet przez kilka lat (jak np. rak jelita grubego). Dla regularności badań warto prowadzić kalendarz profilaktyczny, zgodnie z którym w odpowiedniej częstotliwości będziemy je przeprowadzać. Co powinno się w nim znaleźć?
Niezależnie od wieku raz do roku powinniśmy wykonać kontrolne badania krwi i moczu, a co 5 lat – USG jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej. Dla kobiet bardzo istotnym punktem są też regularne (minimum raz do roku) wizyty u ginekologa i badania cytologiczne. Po 40. roku życia do listy warto dodać EKG co trzy lata i gastroskopię raz na pięć lat. Pakiet badań dla kobiet powinien obejmować przezpochwowe USG narządów rodnych, USG piersi i mammografię, a mężczyzn – badanie prostaty.
– Spośród badań laboratoryjnych oprócz podstawowych testów m.in. morfologii krwi warto także wykonywać badanie przesiewowe na krew utajoną w kale, które pomaga wykryć zmiany nowotworowe w obrębie jelita grubego. Test ten jest również istotny dla chorób związanych z krwawieniem z całego przewodu pokarmowego. Dla mężczyzn wskazanym badaniem jest antygen PSA związany z nowotworami prostaty – mówi Artur Gabrysiak, specjalista medycyny laboratoryjnej Grupy American Heart of Poland.
– Mamy w medycynie laboratoryjnej do dyspozycji także sporą grupę badań zwanych markerami nowotworowymi. Są to substancje wytwarzane przez specyficzny rodzaj nowotworu zwykle związany z konkretnym narządem. Ich stosowanie wynika z konkretnych wskazań. Wskazania te i interpretacja wyników musi być powiązana np. z dziedziczeniem chorób, wiekiem i innymi objawami, które ocenić powinien tylko lekarz – dodaje.
Niezwykle istotna jest też samokontrola i obserwowanie reakcji naszego organizmu. Jeśli zauważymy objawy, które nas niepokoją, nie próbujmy ich bagatelizować czy zrzucać np. na karb zwykłego zmęczenia. Konsultujmy się z lekarzem pierwszego kontaktu, który w razie potrzeby skieruje nas do odpowiedniego specjalisty. Warto przy tym wyrobić sobie pewne zdrowe nawyki, jak np. poszerzenie wieczornej pielęgnacji o samobadanie piersi i kontrolę stanu znamion na skórze. Panowie powinni również pamiętać o samobadaniu jąder przynajmniej raz w miesiącu.
Istotnym wsparciem medycznym w profilaktyce raka mogą być też szczepionki. Szczepienie przeciwko wirusom brodawczaka ludzkiego (HPV) i wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV) może zmniejszyć ryzyko zachorowania na groźne nowotwory złośliwe – raka szyjki macicy oraz raka wątrobowokomórkowego.
Rehabilitacja onkologiczna – kompleksowe wsparcie w powrocie do zdrowia
Do niedawna choroby nowotworowe nie kojarzyły się zupełnie z postępowaniem rehabilitacyjnym. Jednak postęp medycyny, profilaktyka, doprowadziły do zwiększenia liczby osób, którym udaje się wrócić do zdrowia. Dla nich wszystkich ogromnym wsparciem w powrocie do normalnego życia może być rehabilitacja onkologiczna. Realizowana w sposób kompleksowy obejmuje nie tylko fizjoterapię, ale również takie elementy jak praca z psychologiem i dietetykiem czy edukacja wspierająca zapobieganie nawrotom choroby, tzw. fizjoprofilaktyka.
– Nastawienie samych pacjentów bardzo się zmieniło. Są bardzo otwarci i chętni do współpracy. Wierzą w powrót do życia bez ograniczeń. Ustrońskie Centrum Rehabilitacji Onkologicznej i Limfologii, które jest częścią Uzdrowiska Ustroń, specjalizuje się w rehabilitacji pacjentów po leczeniu onkologicznym, zwłaszcza raka piersi i narządu rodnego. Pacjenci, którzy do nas przyjeżdżają są najlepszym przykładem zmian mentalności. Często dodatkowe wsparcie dają sobie sami chorzy, którzy tworząc jednorodną grupę, przez 3 tygodnie wymieniają się doświadczeniami i wzajemnie motywują – podkreśla dr Ewa Rybicka, dyrektor Uzdrowiskowego Instytutu Zdrowia, Uzdrowisko Ustroń, Grupa American Heart of Poland.
Głównym celem rehabilitacji onkologicznej jest zapobieganie utracie lub przywrócenie utraconej sprawności psychofizycznej, a tym samym np. możliwość powrotu do pracy czy złagodzenie skutków ubocznych leczenia. Aby te cele osiągnąć, rehabilitacja powinna być wczesna – najlepiej rozpoczęta jeszcze w warunkach szpitalnych oraz ciągła i regularna. Ważne przy tym, by była ona prowadzona pod opieką przeszkolonych lekarzy, fizjoterapeutów i psychologów, którzy mają wiedzę i doświadczenie w zakresie potrzeb pacjentów onkologicznych.
– Na obecną chwilę uważa się, że każdy pacjent leczony z powodu nowotworów złośliwych może korzystać z rehabilitacji. Ma ona bardzo duże znaczenie w procesie powrotu do zdrowia i pomaga minimalizować problemy towarzyszące np. zabiegom chirurgicznym. – wyjaśnia Janusz Szczypior, fizjoterapeuta z Uzdrowiska Ustroń, Grupa American Heart of Poland.
– U każdego i na każdym etapie stosowana jest ukierunkowana kinezyterapia, dostosowana do możliwości pacjenta. W przypadku profilaktyki i leczenia obrzęków limfatycznych, które mogą towarzyszyć chemio i radioterapii, wsparciem jest manualny drenaż limfatyczny, kompresjoterapia, nauka automasażu limfatycznego oraz hydroterapia. Bardzo istotna jest również odpowiednie praca nad bliznami po zabiegu chirurgicznym i walka z przykurczami, dzięki której uniknąć można ograniczeń ruchomości, a co za tym idzie, utraty funkcji – tłumaczy.
Nowoczesne badania w walce z rakiem
Dla wszystkich osób zmagających się z problemami nowotworowymi nadzieją mogą być badania kliniczne prowadzone w dziedzinie onkologii. Centrum Badawczo-Rozwojowe Grupy American Heart of Poland prowadzi w tym zakresie współpracę z Beskidzkim Centrum Onkologii, które należy do liderów w leczeniu m.in. nowotworów jelita grubego czy raka gruczołu piersiowego na terenie województwa śląskiego.
Badania dotyczą wykorzystania nowych terapii w leczeniu nowotworów różnego pochodzenia. Sspecjaliści z zakresu kardiologii i onkologii pracują również nad rozwojem dziedziny terapeutycznej jaką jest kardioonkologia. W tym obszarze badania skupiają się nad leczeniem problemów kardiologicznych u pacjentów z nowotworami, które mogą występować jako schorzenia współistniejące przy terapii onkologicznej.
– Badania kliniczne dają pacjentom onkologicznym możliwość udziału w innowacyjnych terapiach, które często są dla nich jedyną szansą na poprawę stanu zdrowia i wydłużenie życia. Co szczególnie istotne, w ramach takiego programu pacjenci otrzymują kompleksową opiekę medyczną – mówi Marcin Szczyrba, dyrektor Centrum Badawczo-Rozwojowego, Grupa American Heart of Poland.
Bez wątpienia nowotwory jako choroba cywilizacyjna stanowią we współcześnie jedno z największych zagrożeń dla życia i zdrowia. Dane statystyczne pokazują, że w ciągu 30 lat liczba chorych na nowotwory w Polsce wzrosła nawet dwukrotnie. Ale choćby liczby te mogą wzbudzać niepokój, to warto pamiętać, że rak to nie wyrok – rozwój współczesnej medycyny pozwala na coraz skuteczniejszą walkę z tą chorobą. Największą pracę musimy wykonać jednak my sami – dbając o zdrowy styl życia i badania profilaktyczne.
#raktoniewyrok
dr n. med. Maciej Hamankiewicz, ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala św. Elżbiety, Grupa American Heart of Poland
